Okulda Etkili Öğretmen - Öğrenci İlişkisinin Yönetimi

Ögretmen ve ögrenciler arasındaki  pozitif veya negatif ilişkiler ögrencilerin akademik, sosyal, duygusal ve davranışsal yönlerden gelişmelerini olumlu ve olumsuz yönde etkileyebilir.

Okulda insan ilişkilerinin niteliğini geliştirmek  örgüt olarak okulların varoluş nedenleridir. Bu doğrultuda okulların kendilerine bazı yasa ve yönetmeliklerle yüklenmiş olan örgütsel, yönetsel ve egitsel amaçları vardır.  Okulda insan ilişkilerinin amacı, tüm ekibi sosyal, ekonomik, politik açılardan yöneltebilmek için takım çalışması yapmaya güdülemek olarak ifade edilebilir.
Okul yönetimi, okulun iç öğeleri (öğretmen, öğrenci, eğitici olmayan personel) ve dış öğeleri ile (aileler, ticari kuruluşlar, baskı grupları ve merkez örgütü) işbirliği yaparak her kesimi için, sağlıklı ve sürekli insan ilişkileri ile okul kültürü ve iklimi oluşturmaya çalışmalıdır. Okulda insan ilişkilerini “ yönetim-öğrenci ilişkileri ”, “ öğretmen-öğrenci ilişkileri ”,  “ öğrenci-öğrenci ilişkileri ” ve “ okul-çevre-öğrenci  ilişkileri ” olmak üzere değişik boyutlarda ele almak mümkündür. Bu beş grup arasında kurulan ve sürdürülen ilişkilerin niteliği, okullarda verilen eğitimin niteliği ve öğrencilerin akademik başarıları üzerinde olumlu etkiye sahiptir.
Okulda Öğretmen-Öğrenci İlişkileri
Öğrenciler zamanlarının büyük bir çoğunluğunu okulda öğretmenleri ve arkadaşları ile geçirmektedir. Öğrenciler ve öğretmenler kurdukları ilişkinin niteliğine göre birbirlerini iyi ya da kötü olarak tanımlayabilirler. Aslında iyi ve kötü öğretmen olmadığı gibi iyi ve kötü öğrenci de yoktur. İyi ve kötü ile belirtilmek istenen öğretmen-öğrenci arasındaki ilişkinin niteliğidir. Öğrencilere okul yönetimi, öğretmenleri ve diğer personel hakkında onların iyi ve kötü yanları sorulduğunda,  öğrenciler genellikle sevdikleri ve sevmedikleri yanlarını söyleyeceklerdir. Bu da okuldaki insan ilişkilerinin düzeyi ve yönü hakkında bilgi verebilir.
Okulda öğretmenler ve  öğrenciler arasında karşılıklı güven-değer-diyaloguna dayalı bir ilişki kurmak önemlidir. Okuldaki insan ilişkilerinin bu üç önemli parçasını İLİŞKİ == GÜVEN+ DEĞER + DİYALOG şeklinde formüle etmek mümkündür.Öğrenciler öğretmenlerinden oldukça fazla etkilenirler. Bir sınıfta eğitim ve öğretimin etkili bir şekilde yürütülebilmesi için, öğretmen ve öğrencilerin çok iyi uzlaşmaları,anlaşmaları,  gerekmektedir. Öğretmen, nefret edilen biri değil, öğrenciler tarafından sevilen, sınıfta sürekli aranan ve beklenen biri olmalıdır.
Öğretmen-öğrenci ilişkisi sürecinde de açıkça görüldüğü gibi öğretmen ve öğrencilerin birbirlerinden olan beklentileri etkili bir öğretmen-öğrenci ilişkisinin temelini oluşturmaktadır. Bu nedenle her iki tarafın beklentilerinin bilinmesi çok önemlidir.

Okulda etkili bir öğretmen-öğrenci ilişkisini geliştirmek için ne yapılabilir?
Bunu gerçekleştirmek için, okul yönetimi ve öğretmenler öğrencilerin akademik gereksinimlerinin karşılanmasının ötesinde onların sosyal, duygusal ve davranışsal sorunları ile de ilgilenmelidirler.
Öğretmen ve öğrenci ilişkileri sağlıklı, güvenli ve mutlu bir atmosfer içinde olursa, sınıfta istenilen ortam yaratılır. Bu tür ortamlar  öğrencilerin bilgiyi, beceriyi ve istendik davranışları edinebilmeleri için en uygun ortamlardır.
Bir okulda, okul müdürü tarafından sergilenen liderlik ne kadar önemli ise, sınıfta  öğretmen tarafından sergilenen öğretimsel liderlik o kadar önemlidir. Öğretmen, sınıfta öğrencilere bilgi-beceri-tutum kazandırmanın yanında, onlara sevgi, saygı, mutluluk, hoşgörü, bağlılık, arkadaşlık, iyi geçinme, disiplin, düzen gibi kavramları da kazandırmalıdır.
Etkili öğretmenler, bu tür ilişkilerin farkındadırlar ve pozitif-olumlu ilişkiler kurmak ve bunu sürekli geliştirmek için çaba harcarlar.
Okulda, sorunu olan bir öğrenciye okul yönetimi ve öğretmenleri tarafından  ilgi gösterilmemesi, onları arkadaşlık kurmaktan soyutlayacağı gibi  aile üyelerini de okulla işbirliği yapmaktan uzaklaştıracaktır.
Okul yönetimi ve öğretmenlerin, öğrencilerle etkili bir iletişim ve ilişki kurabilmeleri için aşağıdaki konulara dikkat etmeleri gerekmektedir.

1. Güven (Trust): Akademik olduğu kadar diğer sosyal, duygusal ve davranışsal sorunları olan öğrenciler, okul yönetimi ve öğretmenlerin bu sorunları çözmede onlara yardımcı olabileceklerini ve sorunlarını onlarla kolaylıkla paylaşabileceklerini hissetmelidirler. Öğretmenler ise sürekli  kendilerine güvenebileceklerini hissettirmeli ve onlara sürekli geri bildirimde bulunmalıdırlar. Öğrencilerde güven duygusu, okulda onlar için güvenilir bir eğitim ve öğretim ortamının oluşturulması ve her  öğrencinin kendini her yönden güven içinde hissetmesi ile mümkün olur.
2. İsbirliği (Cooperation): Okulda kendini güven içinde hisseden öğrenci, öğretmeni , okul yönetimi ve arkadaşları ile işbirliği yapabilir. Etkili bir ilişki için, okul yönetimi, öğrenci ve öğretmenler arasında takım çalışmasına gereken önem verilerek sürekli bir işbirliği yapılmalıdır.
3.  Beceriler/Yeterlik (Skill/competence): Okulda, öğrencilerin akademik başarıları ; çalışan tüm eğitici olan ve  olmayan personelin sahip oldukları nitelik ve becerilere bağlıdır. Bunlar arasında nesnel kararlar verebilme, kibarlık, duyarlılık, mizah, empati, zor şartlarda öğretebilme becerilerini sayabiliriz. Bu nitelikleri ölçmek güçtür. Bunlardan bazıları gözlenebilir niteliktedir. Ancak bu nitelik ve becerilerin kazanılması ve öğretmenlerde aranması gerekmektedir.
4. Esneklik (Flexibility): Sınıfta sürekli ve etkili bir eğitim-öğretim verebilmek için öğretim yöntemlerinde esneklik gereklidir. Öğretmenler ders işlerken güç anlarda sınıfın havasına bakarak ders işlemeli ve kullanacakları öğretim yöntemini belirlemelidirler.
Etkili ve zeki  öğretmenler, öğrencilere bilgiyi  en iyi nasıl verebileceklerini bilen ve buna göre hazırlıklarını önceden yapan ve gerektiğinde programın sunumunda esnek davranabilen kişilerdir. Bu nedenle, öğretmenlerin aktif öğrenme yöntem ve tekniklerini sınıfta uygulamaları önemlidir.
Okulda İnsan İlişkilerinin İlkeleri
Okulu  ele aldığımızda; insan ilişkileri, eğitim işgörenlerinin ve öğrencilerin sırtını okşamak, onları rahatlığa kavuşturmak, onlarla sorunsuz yaşamak, onlara gereksiz ödün vermek, acımak, duygusal davranmak, gereksiz yardımlara koşmak değildir. Bu genel çerçeve içerisinde insan ilişkilerinin on bir ilkesinden sözedilebilir. İnsan ilişkilerinin bu ilkeleri okullara da uyarlanabilir niteliktedir.

Bunlar:
1. İnsan ilişkileri, insan insana ilişkilerdir,
2. İnsan ilişkileri, yetişkin yetişkine ilişkilerdir,
3. İnsan ilişkileri, eşduyum (empati) gerektirir,
4. İnsan ilişkileri, hoşgörü gerektirir,
5. İnsan ilişkileri, ilgi gerektirir,
6. İnsan ilişkileri, dostluk ister,
7. İnsan ilişkileri, “biz” olmayı gerektirir,
8. İnsan ilişkileri, güven ister,
9. İnsan ilişkileri, saydamlık ister,
10. İnsan ilişkileri, adalet besler,
11. İnsan ilişkileri, insanın kendisini bilmesini gerektirir.

1. İnsan ilişkileri, insan insana ilişkilerdir(İnsan sevgisi):
İnsan, gizilgüçlerle doğan, bu güçlerini toplumda kültürleyebilen ve yeni kültürel değerler yaratabilen canlıdır. İnsanların kalıtsal (gizilgüç) güçlerinin yanısıra bilişsel, devimsel ve duygusal güçleri de vardır. Bu güçleri nedeni ile insana değer biçmek olanaksızdır. Neyi, ne zaman hangi nitelikte ve nicelikte yapabileceğini kestirmek güçtür. Okulda, etkili ve sürekli insan ilişkileri kurmanın yolu öğrencileri sevmekten geçer. Okullarda her öğrencide böyle bir gizilgücün bulunduğuna; yetiştirildiğinde ve yönlendirildiğinde ve ortam hazırlandığında kendine özgü kültürel değerler üretebileceğine inanmak, insan ilişkilerinin özüdür. Bunu yaparken dikkat edilmesi gereken en önemli konulardan biri de, öğrenciler ne olduğundan fazla yüceltilmeli, ne de aşağılanmalıdır.

2. İnsan ilişkileri yetişkin yetişkine ilişkilerdir:
Bir sınıfta ne öğretmen bir anne/babadır, ne de öğrenciler oğul/kızdır. Öğretmenlerin kendilerini anne/baba yerine koymaları, öğrencileri onlara karşı koşulsuz itaate ve bağımlı olmaya zorlar. Öğrencilerin kendilerini oğul/kız yerine koyması ise, onları öğretmenin kanadı altına sokar. Bu ilişkiler okulda insan ilişkilerini sağlıksız kılar.

3. İnsan ilişkileri eşduyumu (empati) gerektirir:
Eşduyum insanın karşısındakini anlaması, ama onun gibi duygulanmasının gerekmediğidir. Okulda, yöneticiler, öğretmenler, öğrenciler ve diğer personel, sorunlarını birbirlerine ilettiklerinde, sorunların birlikte çözülmesi ya da çözülmesine yardım edilmesi için, birbirlerini iyi anlamaları gerekir.

4. İnsan ilişkileri hoşgörüyü gerektirir:
Hoşgörü, insanların belli bir sınır içinde, birbirlerine kusurlu olma hakkı tanımalarıdır.
Hoşgörünün sınırı:
a) insanın gelişim düzeyi yükseldikçe,
b) aynı kusuru yineleme sayısı arttıkça,
c) kusurun tehlike yaratma olasılığı arttıkça daralır.
Okulda insan ilişkilerinde hoşgörü, müdür-öğretmen-öğrenci ve diğer personelin birbirlerinin kusurlarına katlanmaları (tolerance) ya da birbirlerinin kusurlarını görmezlikten gelmeleri (müsamaha) değildir. Taraflar kusurlu anlarında birbirlerine saygı ve sevgi sınırı çerçevesinde kusurlu olduklarını söyleyebilmeli, kusurlarını kabul edebilmeli ve bundan dolayı üzgün olduklarını belirterek özür dilemeyi bilmelidirler.

5. İnsan ilişkileri ilgi gerektirir: 
İlgi, insanların en önemli gereksinimlerindendir. Bir okulda öğrenciler, özellikle öğretmenlerinden ilgi beklerler. Normal hayatta bile insanların birbirlerini içtenlikle dinlemeleri, birbirleriyle konuşmaları, birbirlerine yazmaları, insan ilişkilerini geliştirir. Öğretmenler destekçi bir öğrenme ortamı oluşturarak, kullandıkları yöntemlerle öğrencilere değer vererek ve onları güdüleyerek, her  öğrenciye aynı duyarlıkta yaklaşmalıdır.

5. Bir birey olaral kabul edilmeyi gerektirir:
Bunu sağlamanın yollarından biri, öğretmenlerin her bir öğrenciyi birey olarak kabul edip onları adları ile çağırmaya, öğrenciler arasındaki bireysel farklılıkları, onların ilgilerini, güçlü ve zayıf yönlerini tanımaya çalışmalarıdır. Gerektiğinde öğrencilere bire bir kılavuzluk yapılmalıdır.

Öğretmenler öğrencileri güdülerken değisik stratejiler kullanabilir. Burden (1999; akt. Ergün, 2002) öğretmenlerin sınıf ortamında öğrencileri güdülemek için kullanabilecekleri stratejileri altı baslık altında incelemektedir. Bunlar:
1. Öğrencilerin ilgilerini anlama,
2. Konunun kullanılabilirliğini açıklama,
3. Öğrencilerin başarı beklentisi oluşturmalarına yardımcı olma,
4. Dersi ilginç hale getirme,
5. Öğrencilerde istek uyandırma ,
6. Ödüller kullanmadır.

6. İnsan ilişkileri dostluk ister:
Dostluk, insanların birbirlerini iyi tanımaya çalışmaları, özel sırlarını saklayabilmeleri, birbirlerinin dertlerini dinleyip gidermeye kılavuzluk etmeleridir. Öğretmen ve öğrenciler, birbirlerini iyi/kötü gibi değerlendirmelerinden dolayı dost ya da düşman gördüklerinde ilişkiler bozulur. Dostluk, insanların birbirleri ile senli-benli olmaları olmadığı gibi, öğretmen ve öğrencilerin de senli-benli olmaları anlamına gelmemelidir.
Etkili bir öğretme ve öğrenmeye yol açacak bir ilişki nasıl kurulur? Billion (1991) öğretmen ve öğrenci arasında bir takım olumlu ilişkiyi tanımlamış ve bunu dostça ilişkilere dayanan ortaklık olarak görerek;
dostluğun önemi altında temel özellikleri ise aşağıdaki şekilde belirtmektedir.
1. Karşılıklı saygı,
2. Öğrenme için paylaşılmış sorumluluk ve amaçlara ulaşmada karşılıklı bağlılık,
3. Etkili bir iletişim ve geri dönüt ,
4. Çatışma durumlarında uzlaşmada isteklilik ve işbirliği,
5. Sınıfta güven duygusu,
6. Okul yaşantısında etkili bir iletişim ve insan ilişkilerinin kurulmasında ve güvenin yerleştirilmesinde öğretmenin ilk adımı atması gerekmektedir.

7. İnsan ilişkileri “ biz ” olmayı gerektirir:
Günlük yaşantımız da bile “ her şeyi ben bilirim ”, “ benim dediklerim doğrudur ” diyenler her zaman itici gelir ve yalnız kalırlar.
Okulda yöneticilerin, eğitim işgörenine sen ya da siz bilirsiniz demesi ne kadar sakıncalı ise,  sınıfta öğretmenin, her şeyi öğrencilere bırakması ya da onlardan beklemesi de o kadar sakıncalıdır.  Ama “ biz ” duygusu ile hareket edip her şeyi birlikte yapacağız, amaçlarımızı birlikte gerçekleştireceğiz yaklaşımı benimsendiğinde okulda bulunanları güç birliğine, eğitim ve öğretimin etkililiğini birlikte gerçekleştirmeye, böylece ilişkilerin geliştirilmesi daha mümkün olacaktır.

8. İnsan ilişkileri güven ister:
Okullar öğrencilerin kendilerini güven içinde hissedebilecekleri yerler haline getirmelidir. Öğrenci, okul yönetimine ve öğretmene güvenmelidir ve bu güven onlara garanti edilmelidir. Bu nedenle birbirine karşılıklı güvenmek insan ilişkilerinin önemli koşullarından birisidir.

9. İnsan ilişkileri saydamlık ister:
Bir okulda, okul yönetimi ve öğretmenlerin, öğrencilerinden saklayacağı (kişiye özel olmadığı sürece) eğitim ve öğretim işleri neredeyse hiç yoktur. Okulun eğitim ve öğretimle ilgili işleri ve degişiklikler, öğrencilerden ve velilerden ne denli saklanılırsa, insan ilişkileri o denli bozulur. Öğrencileri ve velilerini ilgilendiren her konu zamanında ve doğru olarak onlarla paylaşılmalıdır.

10. İnsan ilişkilerini adalet besler:
Eğitim işgörenlerine ve öğrencilere emeklerinin karşılıklarının ve haklarının verilmesi insan ilişkilerini geliştirir. Öğrencilerin akademik başarıları tarafsız olarak, onların bilişsel duygusal ve devinimsel güçleri de göz önünde bulundurularak değerlendirilmelidir. Öğretmen sınıfta herkese eşit söz hakkı vermeye çalışmalıdır. Akademik basarının değerlendirilmesinde yalnızca sınavlar ölçüt alınmamalıdır.

11. İnsan ilişkileri insanın kendisini bilmesini gerektirir:
İnsanın gerçek gücünü bilmesi, hangi davranışı yapabileceğini, hangi davranışı yapamayacağını kestirmesine, böylece davranışlarının sınırını kararlaştırmasına yardım eder. Kendini aşağıda gören insan da, kendini olduğundan üstün gören insan da başkaları ile iyi ilişkiler kurmada başarısız olur. Öğretmen ve öğrenciler kendi güçlü ve zayıf yanlarını bilmeli, sorumluluklarını tam olarak yerine getirmeli ve verdikleri kararların arkasında durmalıdırlar.
Okulda etkili ve sağlıklı bir disiplinin sağlanmasında öğretmenlerin rolü çok büyüktür. Okullarda etkili bir disiplin uygulaması takım çalışmasına, herkesin bu kurallara bağlılığının önemi vardır, Öğrencilerin okulda uygulanan disiplin hakkındaki düşünceleri bize okuldaki insan ilişkilerinin düzeyi  ve amacı hakkında bilgi verebilir.
5.Disiplini uygulamada başarılı olmanın sırlarından biri, bir sonraki aşamada ne yapacağını bilmektir. Herkes kuralları bilmelidir.
6. Gelişime bağlı davranış sergilemek bu davranışın kabul edileceği anlamına gelmez.
7. Bir şeyler değişmezse, hiçbir sey değişmez. Yaptığınız işler etkili değilse hiç bir şey değişmez, başkalarını suçlamakla bir sonuç elde edilemez, ancak okulun başarısız olmasına neden olur.
8. Etkili disiplin  ile öğretmen-öğrenci arasındaki ilişkinin kalitesi birbirinden ayrılmayacak kadar birbirine bağlıdır.
9. Okulda uygulanan toplam disiplin anlayışı bir süreçtir, ürün değil. Okul disiplini bir araya getirilmiş kurallar ve bunların sonuçlarından oluşmamalıdır.
10. Aileler öğrencilerin okuldaki başarıları üzerinde önemli bir yere sahiptir. Disiplinin uygulanması yalnızca okuldaki personel ile sınırlı olmamalıdır. Okulunuzun vizyon ve misyonu hakkında veliler bilgilendirilmeli, okulun kapısı herkese açık olmalıdır.
Chiu’nun da belirttigi gibi etkili bir sınıf yönetimi öğretmen ve öğrenci arasındaki işbirligi kurma çabalarına bağlıdır. Öğretmenler genellikle öğrencilerin görüşlerini almadan kendi kurallarını onlara kabul ettirmeye çalışırlar. Bu yüzden de çoğu zaman başarılı olamazlar. Eğer öğrenciler sınıfta uygulanmaya çalışılan kurallardan memnun değil ve kaldırılmasını istiyorlarsa ve öğretmen onlarla aynı görüşte degilse, o zaman; ya kural kaldırılarak yerine öğrenciler tarafından alınan bir kural getirilebilir; ya da öğrenci ve öğretmenler birlikte daha ılımlı güvenilir bir kural üzerinde anlaşabilirler. Bu yüzden, uyulması gerekli kuralların birlikte kararlaştırılması, mutlaka yazılması ve herkesçe bilinmesi ve kabul edilmesi ve taraflarca imzalanması yararlı olacaktır.
Sonuç olarak, bir okulda okul yönetimi, öğretmen, öğrenciler ve diğer personel arasında  karşılıklı saygı ve güvene dayalı devam eden insan ilişkileri ve  bir iletişim süreci, öğrencilerin gelişiminin ve akademik başarılarının güvencesidir. Okullarda kurulan iyi bir insan ilişkileri ve iletişim sistemi, başta öğrencilerin geleceği olmak üzere okulun geleceği ile ilgili planlama sürecine onların etkin katılımını gerektirir. Bir çok öğrenci, okuldaki insan ilişkileri ve iletişim ile ilgili sorunlardan dolayı okuldan ayrılmakta, ayrılmaya zorlanmakta ve başarısız olmaktadır.
Başarılı örgütlerde olduğu gibi başarılı ve etkili okullar incelendiğinde, onlara güven ve değer verildiğinde eğitimle en son ulaşılmak istenen, mutlu insanlar, iyi insan, iyi vatandaş ve iyi yurttaş yetiştirmek için gerekli olan sağlıklı ve etkili insan ilişkileri oluşturmak okul yönetiminin öncelikli amaçları arasında yer almalıdır.

KAYNAKÇA
Basaran, i.E. (2000), Egitim Yönetimi: Nitelikli Okul.  Ankara
Masciarelli, James P. (1998) Are you managing your relationships? Management Review, Vol.87, Issue 4. p41.
Tiberius, R.G. and Billson, J.M (1991) The Why of Teacher/Student Relationships. http://www.Podnetwork.org.
Basaran, i.E. (2000) Yönetimde insan iliskileri. Gül Yayın Evi: Ankara
Jacobsan, Linda Olson (2000) Student-Teacher Relationships. Community College Review, Vol.28 Issue 1. p49-67.
Kısaç, i. (2002). Sınıf Yönetimi ‘Ögretmen ögrenci iletisimi’ (Editör: Emin Karip). PegemA Yayıncılık: Ankara.
Tiberius, R.G. and Billson, J.M (1991) The Why of Teacher/Student Relationships. http://www.Podnetwork.org.
Alderman, Terry (2000) Education Digest, May2000, Vol. 65, Issue 9. p21. http://globalvg...
Chiu, L.H (1997) Student preferences of teacher disiplinary style. Journal of instructional Psychology . Vol.24. Issue: 3)
Jones, V.F. ve Jones, L.S. Comprehesive Classroom Management: Creating Communities of Support and Solving Problems. Allyn and Bacon: Boston, USA. (Akt: Kısaç, 2002)

________________________________________

* Dr. Ankara Üniversitesi Egitim Bilimleri Fakültesi Ögretim Elemanı
1 Baflaran, ‹.E. (2000), Egitim Yönetimi: Nitelikli Okul.  Ankara
2 Masciarelli, James P. (1998) Are you managing your relationships? Management Review, Vol.87, Issue 4. p41.
3 Tiberius, R.G. and Billson, J.M (1991) The Why of Teacher/Student Relationships. http://www.Podnetwork.org.
4 Baflaran, ‹.E. (2000) Yönetimde ‹nsan ‹liflkileri. Gül Yayın Evi: Ankara
5 Jacobsan, Linda Olson (2000) Student-Teacher Relationships. Community College Review, Vol.28 Issue 1. p49-67.
6 Tiberius, R.G. and Billson, J.M (1991) The Why of Teacher/Student Relationships. http://www.Podnetwork.org.
7 Alderman, Terry (2000) Education Digest, May2000, Vol. 65, Issue 9. p21. http://globalvg...
8 Chiu, L.H (1997) Student preferences of teacher disiplinary style. Journal of ‹nstructional Psychology . Vol.24. Issue: 3)
10 Jones, V.F. ve Jones, L.S11. Comprehesive Classroom Management: Creating Communities of Support and Solving Problems. Allyn and Bacon: Boston, USA. (akt: Kısaç, 2002)

Hazırlayan
SONAY    TUĞRUL
Pedagog  -   Psikolojik  Danışman