Çocuklarda Ödül Kavramı

Ödül, bir koşula bağlı olarak verilir ve verilen kişiye cazip görünen bir obje ya da etkinliktir.

Ödülle çocuk motive olur ve verilen işi ya da davranışı daha heyecanla yapar. Ancak ödül verme bırakıldığında çocukta o işi ya da davranışı yapmayı bırakır. Çocuğun davranışı bırakmaması için ödülün sürekli hale gelmesi ya da daha büyük ve cazip hale getirilmesi gerekir. Bu duruma da hedonistik adaptasyon denir. Yani çocuk ödüle alışır ve artık ödül davranışı devam ettirmesinde işe yaramaz bir hale gelir. Aynı zamanda ödüle alışan çocuk kendi sorumluluğunda olan işler için de ödül talep eder bu da sorumsuzluk bilincinin gelişmesine yol açar.

Ödül ve ceza bir kontrol sistemidir. Aslında çocuğa ödül vaat etmek çocuğa aynı zamanda ceza vermek anlamına gelir çünkü ödüle ulaşamayan çocuk kendini cezalandırılmış hisseder. Bu durumun tersi olarak, çocuk “bu işi yapmam cezamı da çekerim” deyip davranışı yapmamasını meşrulaştırır.

Çocuğun ödülle yaptığı işin kalitesi daha düşük olur. Çünkü ödül aynı zamanda stres yaratır. Ne kadar büyük ödül o kadar çok stres denilebilir. Artan stres düzeyi performansı olumsuz yönde etkiler çünkü beyin o sırada tehlike olduğunu sanar ve muhakeme ve düşünme için enerji harcamaz. Ödül eğer stres ya da heyecan yaratmazsa kişi o işi yapmaz.

Ödül ortaya konulunca çocuğun amacı işi en iyi şekilde yapmak değil en kısa sürede bitirip ödülü almaktır. Yani çocuk işin en kolay yoluyla başarıp ödüle ulaşmaya çalışır ve kendini zorlamayıp gösterebileceği gelişimle ilgilenmez.

Ne yapmalı?

Çocuğu ödülle motive etmek yerine çocuğun sorumluluk bilincini geliştirmek gerekir. Bu sayede çocuk ne yapması gerektiğini bilir ve kontrol edilmesine gerek kalmaz.

Demokratik aile olmak çocuğa sorumluluk kazandırmakta önemli rol oynar. Bu yapıdaki aileler çocuğa bir düzen sunduğu gibi özerklikte verir. Evde kurallar ve rutinler yoluyla düzen kurulur ve çocuğa bu düzen içinden seçim hakkı verilir. Eğer çocuk düzenin kurallarına uymadığında tehdit, ödül gibi yollara başvurmadan problemin gerekçesi anlaşılır ve çözüm yolu aranır. Problemi çözme sorumluluğu çocuğa verilirken yaşına uygunluğu göz önünde bulundurulur. Problemi çözmenin mümkün olmadığı durumlarda ya da bir zorunluluk söz konusu olduğu durumlarda çocuğun kurala uyması istenecek ama onun duygusu onaylanmalıdır. Tüm bunlara rağmen çocuk sorumluluğu yerine getirmezse ödül ya da ceza verilmez davranışın bedeli ödetilir. Ceza dışardan verilen yaptırımken bedel davranışın doğal sonucudur. Amaç çocuğa kızmadan ses yükseltmeden sorumluluk almasını öğretmektir.

 

Kaynakça:
Beni Ödülle Cezalandırma - Dr. Özgür Bolat

Psikolog Ece Özcan